109 lat temu z inicjatywy Wisły powstał pierwszy polski związek piłkarski

Wisła Kraków powstała w 1906 roku jako szkolna drużyna piłkarska, wraz z szybkim rozwojem działalności sportowej działacze Wisły poszukiwali jednak form organizacyjnych, które  umożliwiałyby współpracę na szerszym forum. 7 lutego 1910 roku TS Wisła zostało formalnie zarejestrowane jako stowarzyszenie. Już wcześniej Wisła przynależała do Krajowego Związku Turystycznego i lwowskiego Związku Sportowego, organizacje te nie dawały jednak pełnej możliwości rozwoju piłkarskiego. W 1910 roku klub przystąpił więc do Austriackiego Związku Piłki Nożnej (Österreichischer Fußball-Verband). Kraków oczywiście znajdował się wówczas w obrębie monarchii Austro-Węgierskiej, jednak Polacy liczyli przynajmniej na autonomię w organizacji swojego życia sportowego. Wisła i inne kluby przyłączające się do Verbandu otrzymały zapewnienie, że związek ten przekształci się w federację samorządnych okręgowych (krajowych) związków. Wiedeńska centrala nie kwapiła się jednak do realizacji tych obietnic i w międzyczasie bezpośrednio nadzorowała polską piłkę.

Taki stan rzeczy nie podobał się Wiśle, która poprzez futbol chciała też umacniać poczucie więzi pomiędzy Polakami i wspierać nastawienie niepodległościowe. Działacze krakowskiego klubu zdecydowali się na realizację odważnego planu - postanowili powołać polski związek piłkarski w pełni niezależny od władz zaborczych.

Wiślacy inspirację w tym zakresie czerpali od Czechów, którzy posiadali własną organizację piłkarską: Český fotbalový svaz. Svaz należał do Międzynarodowej Amatorskiej Unii Związków Piłkarskich (Union Internationale Amateur de Football Association - UIAFA), organizacji konkurencyjnej wobec Międzynarodowej Federacji Piłki Nożnej (Fédération Internationale de Football Association - FIFA). FIFA uznawała, że jedno państwo może być reprezentowane przez tylko jeden związek piłkarski. W przypadku Austro-Węgier nie było zatem w FIFA miejsca dla odrębnych związków poszczególnych narodów zamieszkujących monarchię Habsburgów. UIAFA stała na przeciwnym stanowisku i uznawała, że każdy naród może posiadać swoją własną organizację. Tym sposobem Czesi - mimo braku niepodległości - mogli wyjść na arenę międzynarodową i wystawiali swoją drużynę reprezentacyjną do spotkań z Francją, Anglią i innymi drużynami. Ta perspektywa dla Polaków była bardzo atrakcyjna.

W maju 1911 roku w prasie pojawiły się stosowne anonse, takie jak ten pochodzący z „Głosu Narodu”: „Wisła podaje myśl stworzenia "Polskiego Związku Towarzystw Sportowych Piłki Nożnej, który przystąpieniem swem do "Międzynarodowej Unji" dałby drużynom polskim, prócz innych korzyści, i sposobność, przez zbliżenie się i poznanie prawdziwych mistrzów tego sportu, jak Anglików, Duńczyków, Czechów i.t.d. do żywszego rozwoju i podniesienia tej gry w Polsce. Korzystając z pobytu mistrzowskiej drużyny szkockiej "Aberdeen" proponuje "Wisła" zjazd delegatów wszystkich polskich towarzystw i klubów piłki nożnej 21 maja 1911 r. w Krakowie, celem ułożenia statutu i wprowadzenia w życie tego związku, zapraszając delegatów drużyn polskich, bez względu na granice terytorjalne, do jak najliczniejszego udziału.”

Na apel Wisły odpowiedziało co najmniej 10 klubów: Polonia Kraków, Krakus i Diana Podgórze, Kres Biała, Resovia, Sandecja, Skawa Wadowice, Wisłoka Dębica, Klub Footbalistów Mielec i Klub Footbalistów Tarnów. Ich przedstawiciele stawili się na krakowskich Błoniach, tutaj bowiem - pod gołym niebem, na murawie tymczasowego stadionu - odbyło się spotkanie założycielskie polskiego związku. Obecny przy tym działacz czeskiego Svazu, Miroslav Horáček, wspominał, że początkowo był zaskoczony takim miejscem obrad, później jednak dostrzegł, że widok na Wawel i kopiec Kościuszki nadawał całej sprawie podniosłego tonu. A rzecz dotyczyła przecież spraw patriotycznych.

Po krótkich przemówieniach, w których padły między innymi takie apele, by Polacy „nie dali się zwieść ze ścieżki samostanowienia narodowego, aby w kultywowaniu sportu widzieli element narodowego wychowania, aby nie wyzbyli się swego prawa do bycia równymi i równoprawnymi wobec innych narodów uprawiających sport” [Národní listy, 28.05.1911], jednogłośnie uchwalono powołanie polskiego związku piłkarskiego i przystąpienie do UIAFA. Federacji nadano miano Polskiego Związku Towarzystw Sportowych Piłki Nożnej (w historii utrwaliła się też nazwa Związek Footballistów Polskich). Następnie udano się na Rynek, gdzie przy pomniku Mickiewicza i przy płycie upamiętniającej przysięgę Kościuszki odśpiewano polskie pieśni patriotyczne.

W skład tymczasowych władz Związku weszli poza podgórskim radnym Karolem Rolleniemal wyłącznie ludzie związani z Wisłą. Prezesem ZFP wybrano Antoniego Beaupre, wiceprezesami Tadeusza Łopuszańskiego, Karola Rolle i Antoniego Januszewskiego. Lakonicznie i trafnie skomentował fakt powołania Związku „Głos Narodu”: „Polski Związek Footballowy zawiązał się w tym celu, by umożliwić sportowi polskiemu stosunki z zagranicą. Reguła, że narodowość nie posiadająca organizacji państwowej, nie ma prawa reprezentacji wobec zagranicy, jest drakońską z natury rzeczy, a w sporcie już zupełnie niewłaściwą.”

Austriacki Verband zorientował się, że inicjatywa Wisły podkopuje jego interesy. Wiedeń z jednej strony torpedował więc działania krakowskiego klubu, z drugiej zaś poszedł na ustępstwa i starał się pozyskać sympatię Polaków. W obliczu powołania przez Wisłę niezależnego stowarzyszenia zaczęto realizować obiecywane wcześniej, lecz odwlekane w czasie przekształcenie Verbandu w federację regionalnych związków. 25 czerwca 1911 roku we Lwowie powołany został Związek Polski Piłki Nożnej - formalnie uczyniły to cztery kluby, które nie przystąpiły do Związku Footballistów Polskich: Cracovia, Pogoń i Czarni Lwów oraz Robotniczy Klub Sportowy z Krakowa. ZPPN jako regionalny związek miał swoim zasięgiem obejmować Galicję, podobne autonomiczne związki powstały w innych krajach Austro-Węgier i od tej pory Verband miał być unią regionalnych związków.

W tych okolicznościach Wisła Kraków doszła do wniosku, że dalsza ścieżka separatystyczna może przynieść polskiej piłce więcej strat niż korzyści. Pod egidą AZF powstał związek, z programem w wielu miejscach zgodnym z zamierzeniami Związku Footballistów Polskich w aspekcie sportowym. Biała Gwiazda rozpoczęła kampanię na rzecz autonomii polskiego sportu, by zrzucić władzę zaborcy nad rozwojem polskiego piłkarstwa. Tymczasem po przekształceniu Verbandu w federację krajowych związków Polacy uzyskali znaczącą samodzielność w organizowaniu swojego życia sportowego. Funkcjonowanie dwóch konkurencyjnych polskich związków prowadziłoby do dalszych podziałów, nie do jednoczenia Polaków. W obliczu tych faktów - choć w łonie Towarzystwa Sportowego nie było w tym względzie jednomyślności - Wisła zdecydowała się powrócić do Verbandu, w sierpniu 1911 zostało to zatwierdzone przez Wiedeń, zaś na początku września delegat Wisły uczestniczył w walnym zgromadzeniu austriackiego związku, na którym formalnie przekształcono Verband w federację związków krajowych.

Żywot pierwszego polskiego związku piłkarskiego był więc bardzo krótki, jednak inicjatywa Wisły warta jest pamięci - powołanie Polskiego Związku Towarzystw Sportowych Piłki Nożnej jest świadectwem niepodległościowego nastawienia Polaków, coraz mocniej odczuwalnego w schyłkowych latach Imperium Habsburgów.

Artykuł powstał na podstawie książki Z. Skupień „Niepodległa Polska - odrodzona Wisła”